Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα
(ένα σχόλιο για τη "λογική" της εποχής μας)

Κοιτάζοντας το χαρακτικό του Ισπανού ζωγράφου Φρανθίσκο Γκόγια "Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα", σκέφτηκα πόσο επίκαιροι και διαχρονικοί μπορούν να γίνουν οι μεγαλοφυείς καλλιτέχνες.

Το χαρακτικό απεικονίζει έναν άντρα, μάλλον τον ζωγράφο, που έχει γείρει πάνω σ' ένα τραπέζι κι έχει παραδοθεί στον ύπνο. Ολόγυρά του φτερουγίζουν τερατώδεις νυχτερίδες και κουκουβάγιες με αφύσικα απειλητικά μάτια. Μια από αυτές τού έχει αρπάξει τα πινέλα του.

Το έργο αυτό ανήκει σε μια σειρά 80 χαρακτικών με τίτλο "Καπρίτσια", στην εισαγωγή των οποίων, ο Γκόγια γράφει: "Η φαντασία που εγκαταλείπεται από τη λογική δημιουργεί ανυπόφορα τέρατα, όταν ενώνεται μαζί της, είναι η μητέρα όλων των τεχνών και η πηγή όλων των θαυμάτων".

Το συγκεκριμένο έργο ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, έχει διπλή ερμηνεία. Αφ' ενός την φαντασία που εγκαταλείπεται από την λογική και γίνεται τερατώδης, αφ' ετέρου την λογική που εγκαταλείπει την συνείδηση και γίνεται τυραννική. Και στην εποχή μας, δυστυχώς, βιώνουμε το πρώτο, με παρελάσεις τύπου "Φεστιβάλ Υπερηφάνειας Αθήνας - Athens pride", και το δεύτερο με τη νέα τάξη των πολιτικών εκείνων που μιλούν και δρουν "λογικά", αλλά χωρίς συνείδηση (με την ηθική και με την εθνική έννοια).

Ο Γκόγια, όπως είχε πει και ο ίδιος, με τα χαρακτικά του αυτά (τα "Καπρίτσια") ήθελε να καταγγείλει "τα ανθρώπινα πάθη και τις διαστροφές".

Γιατί, λόγω της καλλιτεχνικής του καταξίωσης, υποχρεώθηκε να υπηρετήσει την άρχουσα τάξη της εποχής του, στην αυλή του Καρόλου Δ΄(1789) και να ζήσει άμεσα το περίλαμπρο, διεφθαρμένο της περιβάλλον, ενώ ο λαός ζούσε μέσα στη φτώχια, στην πείνα, στην δεισιδαιμονία, ευάλωτος στην εξαπάτηση, στην πορνεία, στην μαγεία.

Άραγε αν ζούσε στην εποχή μας, τι θα ζωγράφιζε; Ή μήπως τα ανθρώπινα πάθη και οι διαστροφές είναι κι αυτά διαχρονικά;

Ο μεγάλος αυτός ζωγράφος εξ αιτίας της εμπειρίας του στο διεφθαρμένο περιβάλλον της άρχουσας τάξης, η οποία συνδυάστηκε με την ελεύθερη φύση του καλλιτέχνη, έγινε οπαδός του Διαφωτισμού. Οι ελπίδες του, όμως, διαψεύστηκαν οικτρά, όταν έγινε μάρτυρας των θηριωδιών των γάλλων στρατιωτών, κατά την εξαγωγή της επανάστασης του Ναπολέοντα στην χώρα του. Το χαρακτικό "Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα" μοιάζει να είναι προάγγελος αυτής της διάψευσης. Σαν να μας προειδοποιεί πως όσοι υποστηρίζουν τους "αγνότερους" σκοπούς, μπορεί να γίνουν θηρία πραγματοποιώντας τους. "Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα", λένε οι φανατικοί της εξουσίας. Ίσως αυτός να είναι και ο ύπνος της λογικής που γεννά τα τέρατα. Μιας λογικής πιθανόν επιδέξιας, πειστικής, που γλιστρά, ωστόσο, εύκολα στην ανοησία και στην τυραννία, όταν προσπαθεί να επιβάλλει την εξουσία της. Τελικά, η εξουσία διαφθείρει, ίσως γιατί έχει την δική της λογική που γεννά τέρατα. Και τον δικό της ύπνο που τα μεγεθύνει.

Εύα Μοδινού

Δημοσιεύθηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό fractalart - Η γεωμετρία των ιδεών, στις 11/12/2018.