Έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η θέση του ποιητή στην κοινωνία;

Υπάρχει άραγε χώρος και ρόλος στην κοινωνία για τους ποιητές σήμερα, αντίστοιχος μ' αυτόν που υπήρξε σε άλλες εποχές;
Πιθανόν η παρουσία του ποιητή στους καιρούς μας κρίνεται με άλλους όρους απ' ό,τι παλαιότερα. Ίσως γιατί εμείς οι ίδιοι οι ποιητές πέφτουμε συχνότερα στην παγίδα ενός ενδοσκοπικού ναρκισσισμού. Ή γιατί ο κόσμος δεν λειτουργεί ως μια κοινωνία προσώπων που αναζητούν απαντήσεις σε προαιώνια ερωτήματα, αλλά συχνά ως μια συνάθροιση ατόμων που γυρεύουν εκτόνωση σε συναισθηματικά και διανοητικά αδιέξοδα. Προσπαθώντας να προσαρμοστούμε σ' αυτά τα νέα δεδομένα κάποτε θυσιάζουμε την ουσία, το βαθύτερο νόημα του ποιήματος, στην ανάγκη της πρωτοτυπίας της έκφρασης και της μορφής. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ποιήματα προς ανάλωση και κατανάλωση. Έτσι, ανατροφοδοτείται ένας φαύλος κύκλος, που στο όνομα της προσαρμογής στους νέους όρους, αφαιρεί από τον ποιητή τον ουσιαστικό του ρόλο στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Γιατί έτσι η ποίηση χάνει το "αλάτι" της, το απαραίτητο συστατικό της, τη δραστική δηλαδή ουσία της που προλαβαίνει τη σήψη και την διατηρεί ζωντανή καθώς ο χρόνος και η ιστορία κυλά πάνω της.
Ωστόσο, όσο υπάρχουν τ' ανεξιχνίαστα μυστήρια της ζωής, του έρωτα, του θανάτου, πάντα θα υπάρχει χώρος και ρόλος στην κοινωνία για τον ποιητή και την αληθινή ποίηση. Μια ποίηση δηλαδή, που να μπορεί να συγκινήσει, να συνεγείρει, να παρηγορήσει ή να δώσει ελπίδα και κυρίως να εμβαθύνει σ' αυτά τα μυστήρια. Κι επειδή κανένα μυστήριο δεν δίνει απαντήσεις τέτοιες που να χωρούν στα στεγανά της λογικής, ο άνθρωπος θ' αναζητά πάντα την υπέρβαση των ερωτημάτων του ή την μεταφυσική των απαντήσεών του. Θ' αναζητά δηλαδή έναν λόγο που να υπερβαίνει την ίδια τη "λογική" του. Έναν λόγο ανατρεπτικό, πυκνό, απέριττο, βαθύ, που να ενώνει τον στοχασμό με το συναίσθημα ακαριαία, αβίαστα, ευθύβολα. Θ' αναζητά δηλαδή την αληθινή ποίηση, ψάχνοντας "γωνιές όπου το μαύρο/ έχει τριφτεί και δεν αντέχει", αναζητώντας "ψηλαφητά τη λόγχη/ την ορισμένη να τρυπήσει την καρδιά.../για να την ανοίξει στο φως." (Γ. Σεφέρης, Τρία κρυφά ποιήματα).

Σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή του κορωνοϊού, έχει ιδιαίτερο ρόλο η ποίηση;

Εδώ και λίγο καιρό βρισκόμαστε στην δίνη ενός κυκλώνα, στη δοκιμασία μιας πρωτόγνωρης πανδημίας. Είμαστε αναγκασμένοι να συγκατοικήσουμε, για ένα αόριστο διάστημα, μ' έναν αόρατο εχθρό. Μ' έναν εχθρό απρόβλεπτο, άγνωστο προς το παρόν, που μπορεί να μας οδηγήσει είτε σε μια πρόσκαιρη αγωνία είτε ακόμη και στον θάνατο. Κι αν όχι εμάς, τον συμπολίτη, τον γείτονα, τους φίλους, τους συγγενείς, τους αγαπημένους μας. Ακόμη κι αν είμαστε προστατευμένοι κι απομονωμένοι μέσα στα σπίτια μας, νιώθουμε το βαρύ βήμα του αόρατου εχθρού στον κόσμο. Ακούμε καθημερινά για τους χιλιάδες που νοσούν σοβαρά και δεν υπάρχουν θέσεις στην εντατική, για τους χιλιάδες νεκρούς σ' ολόκληρο τον πλανήτη. Μας αναγκάζει τελικά να σκεφτούμε την εκδοχή του θανάτου. Να σκεφτούμε ότι η ύπαρξή μας είναι τραγικά εύθραυστη. Σαν ένα ανεπανάληπτο πήλινο αγγείο που πέφτει ξαφνικά και σπάει.
Ποιός μπορεί να κάνει συμβόλαιο με τον θάνατο; Σε δραματικές χρονικές περιόδους, σε πολέμους, λοιμούς, λιμούς, σεισμούς ή άλλες φυσικές καταστροφές, ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος μ' αυτό που τον ξεπερνά: με τον θάνατο. Και τότε αναζητά πιο έντονα, αν όχι την υπέρβαση των ερωτημάτων του, τη μεταφυσική των απαντήσεών του.
Ο Μανώλης Γλέζος, που πέθανε πρόσφατα, όταν τον ρώτησε ο Γιώργος Δουατζής γιατί γράφει ποιήματα, απάντησε: " Όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή είναι ποιητές. Αιφνιδίασα μελλοθανάτους συντρόφους μου, λέγοντας, "πες μου το ποίημα που έγραψες απόψε." "Δεν έγραψα", μου απαντούσαν. "Πες αλήθεια", επέμενα. Όλοι είχανε γράψει ποιήματα..."
Σ' αυτούς τους καιρούς που είμαστε αναγκασμένοι ν' αντιμετωπίσουμε έναν επικίνδυνο εχθρό, έναν αόρατο φορέα του θανάτου, ενισχύεται το αίτημα για μια ποίηση που θα μπορεί ν' αγγίξει την καρδιά μας, να δώσει κάποια διέξοδο στα αιώνια αναπάντητα ερωτήματά μας. Μια ποίηση που δεν θα είναι αναλώσιμη, αλλά θα έχει χρονικό ορίζοντα, προοπτική στο μέλλον. Γιατί αυτό που έρχεται, όταν κοπάσει το πρώτο κύμα της πανδημίας στην υφήλιο, ίσως δοκιμάσει τα όρια και τις αντοχές όλων μας.
"Δένομε το χθες στο αύριο με αλυσίδες αγωνίας, ενώ το σήμερα [...] Είναι ένα σημείο το οποίο, όταν εκτιμάται κακώς, εξαφανίζεται, μολονότι σε αυτό το σημείο είναι που βρίσκεται η όλη αιωνιότητα, το υπόβαθρο του χρόνου." , λέει ο Miguel de Unamuno στο Τραγικό Αίσθημα της Ζωής (μετάφραση Η.Π. Νικολούδης, Εκδ. Printa).
Ας ελπίσουμε ότι θα εκτιμηθεί σωστά και από τους ποιητές και από την κοινωνία, το "σήμερα" της πανδημίας που ζούμε, ώστε να γίνει ουσιαστικός ο ρόλος του ποιητή και της ποίησης σ' αυτό το ιδιαίτερο παρόν, αλλά και στο δύσκολο "αύριο" που θα έρθει.

Δημοσιεύθηκε στο CB Βιότοπος Πολιτισμού Culture Book, στις 11/04/2020